Jubah Pakaian Masyarakat Islam Asia Tengah

Oleh ROS MAHWATI AHMAD MOKHTAR

JUBAH sering dikaitkan dengan masyarakat Arab yang tinggal di Timur Tengah. Mengikut Kamus Dewan, jubah ialah pakaian baju panjang cara Arab (yang dipakai oleh haji dan hakim).

Sebenarnya terdapat pelbagai bentuk jubah dalam dunia Islam. Salah satu daripadanya jubah yang dipakai oleh masyarakat Islam di Asia Tengah.

Keunikan jubah di Asia Tengah adalah ia diperbuat daripada kain yang mempunyai warna-warna yang terang tidak seperti di Asia Barat yang kebanyakannya berwarna putih dan hitam.

Ia juga merupakan pakaian yang mempunyai gaya potongan dan jahitan yang berlainan berbanding dengan potongan jubah di Asia Barat.

Jubah Asia Tengah dikenali dengan pelbagai nama, antaranya ialah chapan atau khalat. Ia dipakai oleh golongan lelaki dan wanita Islam di sana. Selalunya ia diperbuat daripada sutera atau broked yang dilapis.

Jubah ini merupakan baju luar yang disarungkan ketika keluar rumah. Ia mempunyai bukaan atau belahan di bahagian hadapan bagi memudahkan pemakaian.

Ia tidak mempunyai sebarang butang atau cangkuk baju. Tetapi pemakai akan menggunakan tali pinggang yang diperbuat daripada kain atau logam untuk mengikat dan menutup belahan jubah. Ia juga sering dibiarkan terbuka.

Bagi golongan lelaki, mereka sering menggayakan jubah ini bersama serban berwarna terang yang sedondon. Kadangkala ia turut digayakan dengan sisipan pisau belati dan juga gantungan pedang di bahagian pinggang.

Daripada segi bahan, jubah ini diperbuat daripada pelbagai jenis kain seperti kain kapas, kain broked dan yang paling mahal ialah kain sutera. Kain-kain ini selalunya mempunyai corak yang besar dan berwarna terang seperti warna merah, kuning dan hijau. Ia seakan-akan menjadi identiti bagi pakaian ini.

Salah satu teknik hiasan kain sutera yang sering digunakan bagi pakaian ini dikenali sebagai teknik ikat. Ia merupakan teknik yang sama seperti yang digunakan di Tanah Melayu dalam penghasilan kain limar.

Teknik ikat merujuk kepada proses pewarnaan benang sutera yang akan digunakan untuk menenun kain. Setelah benang-benang sutera selesai diwarnakan ia akan ditenun menjadi sehelai kain dengan corak tertentu.

Bahan pewarna yang digunakan terdiri daripada bahan semulajadi seperti tumbuh-tumbuhan yang terdapat di persekitaran mereka seperti akar pokok madder dan pokok cendana digunakan bagi warna merah, bunga pokok pagoda boleh menghasilkan warna hijau, bunga pokok mallow hitam menghasilkan warna hitam dan tumbuhan liar seperti delphinium kuning menghasilkan warna kuning.

Antara corak atau motif kain sutera ikat yang dihasilkan melalui tenunan ialah seperti anor (buah delima), bodomcha (kacang badam), chaen (kala jengking), chro (lampu), Ilon izi (jejak ular), oy (bulan), shokila (loket), kapalak (rama-rama), daraht (pokok) dan kosa gul (gubahan bunga di dalam pasu).

Selain kain sutera, kain kapas juga digunakan dalam pembuatan jubah ini. Kain kapas kadangkala turut digunakan sebagai lapik sebelah dalam jubah yang diperbuat daripada kain sutera. Kain kapas yang digunakan turut mempunyai warna terang yang kebanyakannya merah.

Corak atau motif yang sering menjadi pilihan si pemakai ialah corak bunga-bungaan yang bersaiz agak besar. Kain kapas yang digunakan ada kalanya hanya mempunyai dua warna sahaja iaitu warna latar dan warna corak yang berlawanan.

Kain kapas mudah didapati di Asia Tengah pada akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20 Masihi kerana lambakan kain kapas buatan mesin yang murah di dalam pasaran akibat daripada pendudukan Russia ke atas wilayah Islam Asia Tengah ketika itu.

Ini mengakibatkan penenun kain kapas tempatan di Asia Tengah mengalami kerugian yang teruk dan penurunan permintaan kain kapas tenunan tangan akibat daripada krisis ini.

Jubah ini mempunyai beberapa jenis potongan khas, seperti potongan untuk jubah lelaki sahaja, perempuan sahaja ataupun potongan yang boleh dipakai oleh kaum lelaki dan wanita.

Bagi potongan yang boleh dipakai oleh lelaki dan wanita secara amnya, ia mempunyai pesak di bahagian tepi dan kekek di bawah ketiak yang hampir menyerupai potongan baju kurung atau baju melayu yang berpesak.

Untuk maklumat lanjut, sila dapatkan buku terbitan Muzium Kesenian Islam bertajuk Abrbandi’ di kedai cenderamata Muzium Kesenian Islam Malaysia.

Sumber: Utusan Malaysia. Jumaat. 17/6/2011.